Handleiding Grieks-Nederlandse interlineair 'S4Dutch-GNT(C)-2014 in pdf hoofstukken online'

 

1       Algemeen

1.1    Achtergrond

Sedert 2002 publiceert Scripture4All op het internet een concordante Engelse interlineair van het Oude en Nieuwe Testament, gebaseerd op het concordante werk van A.E. Knoch.
Vanaf de eerste publicatie van het ISA-programma was er van Nederlandse zijde voortdurend de vraag of zo'n concordante interlineair, allereerst van het Nieuwe Testament, ook niet in het Nederlands gemaakt kon worden.
Een ieder die zich bezig houdt met het Nieuwtestamentisch Grieks en de vertaling daarvan weet dat dit een uitermate complexe opgave is. Het is dan ook op veler verzoek dat deze uitgave gepubliceerd wordt.
Met nadruk wordt erop gewezen dat deze uitgave 'onder contructie' is, d.w.z. dat er t.z.t. een update van dit werk zal verschijnen.

1.2    Gebruik

De S4Dutch interlineair is met opzet zó gemaakt dat de lezer aangemoedigd wordt om zelf zijn conclusies te trekken. Daarom is deze interlineair zo dicht mogelijk bij de Griekse grondtekst gebleven, ook al gaat dit soms ten koste van het Nederlands-idiomatische taalgebruik.
Deze opzet geeft de lezer de mogelijkheid om de gedachte van het origineel zo dicht mogelijk te benaderen. Omdat er voor deze benaderingswijze gekozen is, is het voor een gebruiker dan ook heel gemakkelijk om dit 'kromme' Nederlands te bekritiseren. Het uitgangspunt van deze interlineair is echter dat het goed begrijpen van de grondgedachte in vele gevallen belangrijker is dan een correct-idiomatische weergave.
Het 'kromme' Nederlands vindt men in deze interlineair vooral bij het gebruik van de voorzetsels en bij de derde naamval. Het zijn juist deze voorzetsels en de derde naamval die vaak belangrijke betekenissen genereren.
Een concordante weergave van het Nieuwtestamentisch Grieks stelt de lezer dan ook in staat nieuwe mogelijkheden van een bekende tekst te onderzoeken om zo tot een verrijking van inzicht te komen.

 

2       Interlinear regels

2.1    GNT (C)

Concordant Greek Text 1975 - in Koine-majuskel.

2.2    gnt_t 

Transliteratie van de Concordant Greek Text 1975.

tabel: transliteratie

Soms is er bij de transliteratie in schuinschrift 'h' toegevoegd aan het begin van een woord. Dit is de aspiratie 'h' en dient voor de uitspraak.

 

2.3    clis.nl

De clis.nl (concordant literal idiomatic sublinear nl) regel is de woord-voor-woord vertaalregel waarin de grammaticale aspecten zijn uitgeschreven en waarin de varianten zonodig worden gebruikt.

De volgende typografische aanduidingen verdienen de aandacht :

• licht-gedrukt (lightface) : toegevoegd ter verduidelijking van de betekenis

voorbeelden:

Openbaring 1:1 'deixai', eigenlijk het werkwoord 'tonen', in deze zin (ter verduidelijking) : 'om-te- tonen', met de toegevoegde woorden 'om-te' licht-gedrukt (lightface).

Openbaring 1:3 'hoi akouontes', letterlijk : 'de (meervoud) horenden', voor een duidelijk begrip hier weergegeven als : 'degenen horende', waarbij 'genen' in licht-gedrukte vorm (lightface).

• schuinschrift (italics) : ter aanduiding van de 3de naamval (voor uitleg : zie 3 grammatica)

• legenda superscript :

  (v)	vrouwelijk
  (mv)	meervoud
  |	HO (onvoltooide handeling) zie grammatica
  ~	medialis
  s	'anderes' = andersoortig
  e	'enig'    voorbeelden: date, diee, welkee, wiee    (std-1.nl : WIE+ENIG)

  
  

Opmerking over de woordvolgorde van het Grieks:
De woordvolgorde van het Grieks komt niet overeen met die van het Nederlands. In het Nederlands heeft de volgorde te maken met de betekenis, maar in het Grieks wordt de woordvolgorde gebruikt voor de nadruk. In het Grieks bepalen bijvoorbeeld de grammaticale eigenschappen van de zelfstandige naamwoorden hoe het onderwerp, lijdend-voorwerp of meewerkend-voorwerp met elkaar in verband staan.

2.4    std-1.nl

De std-1.nl regel bestaat uit Nederlandse Standaard-woorden, dat zijn (etymologische) grondwoorden weergegeven in hoofdletters, aangevuld met in kleine letters (idiomatische) variant-woorden.

De Standaard-woorden zijn altijd uniek, d.w.z. ieder Grieks (stam-)woord heeft zijn eigen standaard.
De varianten kunnen niet altijd uniek weergegeven worden : soms moet er terwille van het Nederlandse idioom een variant als concessie gedaan worden.

Alle woorden in std-1.nl zijn grammaticaal onvervoegd, overeenkomend met de Strong-nummers en het Griekse 'lemma'.

De std-1.nl, d.w.z. de ultra-letterlijke elementen, geven niet alleen dieper inzicht hoe het Grieks is opgebouwd, maar kan (in het ISA programma) zeer effectief gebruikt worden om specifieke woordverbanden en woordfamilies op te zoeken.
Op deze wijze geeft de std-1.nl meer flexibiliteit met zoeken dan via Strong of Lemma alleen.
Verder geeft de std-1.nl een completer beeld van de Griekse woordbetekenis door de idiomatische varianten die deze betekenis in alle konteksten aangeven.

Opbouw grondwoorden:

Bijvoorbeeld het woord 'sumphEmi', weergegeven met 'toestemmen'.

Grieks	std-1.nl
sumphēmi	SAMEN+MET-NADRUK-ZEGGEN    (toestemmen)

Het Griekse woord staat in de (latijns-)getranslitereerde weergave.
Het (etymologische) grondwoord bestaat uit de volgende Griekse elementen :

sum	SAMEN
phēmi	MET-NADRUK-ZEGGEN

Het grondwoord geeft in hoofdletters de ultra-letterlijke betekens van het Griekse woord weer.
Deze zijn soms opgedeeld in elementen, die door het plus ('+') teken aan elkaar worden gekoppeld.
Het min ('-') teken vervangt een spatie en geeft weer dat de losse woorden bij elkaar horen als de gezamenlijke vertaling van het betreffende Griekse woord of element.


Door het Griekse element 'sum' te vervangen door andere elementen zoals 'pro','dia' of 'eu' enz. krijgt het grondwoord andere betekenissen.

Grieks	Griekse Elementen	std-1.nl
prophēteuō	pro+phēteuō	VOOR+MET-NADRUK-ZEGGEN   (profeteren)
diaphēmizō	dia+phēmizō	DOOR+MET-NADRUK-ZEGGEN   (ruchtbaar-maken)
euphēmia	eu+phēmia	WEL+MET-NADRUK-ZEGGEN-heid   (goede-reputatie)

 'phēmi', 'phēteuō', 'phēmizō' en 'phēmia' behoren tot dezelfde woordfamilie, d.w.z. dat zij elementair dezelfde grondbetekenis hebben.
N.B. 'phēmia' is grammaticaal verschillend omdat dit woord een zelfstandig naamwoord is in plaats van een werkwoord, wat ook te zien is door de toevoeging '-heid' achter het grondwoord.

Uitzonderingen:

Het Griekse werkwoord 'huparcho' heeft als etymologische betekenis ONDER+ONTSPRINGEN.
Het is buitengewoon lastig om dit woord een goede, consistente, idiomatische, Nederlandse betekenis te geven.
Daarom is er gekozen voor het werkwoord 'zijn', hoewel dit werkwoord 'zijn' eigenlijk het Griekse werkwoord 'eimi' is.
Vandaar de aanduiding: (Strong G5225) : std-1.nl : ONDER+ONTSPRINGEN, id zijn.
Hiermee wordt aangegeven dat de vertaling 'zijn' een idiomatische 'noodgreep' is.

Een andere uitzondering, waarin een idiomatische aanduiding ('id') gegeven wordt is Strong 846.
Hierin wordt het etymologische grondwoord 'ZELF' met de diverse idiomatische betekenissen onderverdeeld naar grammatische aspecten (zoals mv/ev m/v enz.) volledig weergegeven, om deze woordfamilie bij elkaar te houden.
Dus : autos/autē/auto : std-1.nl = 'ZELF, id. hij, zij, het, ze, hem, haar, hen, deze dit'

Legenda voor afkortingen en toevoegingen (std-1.nl)

• licht-gedrukt (lightface) : toegevoegd ter verduidelijking van de betekenis

• legenda superscript :

  (v)	vrouwelijk
  (mv)	meervoud
  s	'anderes' = andersoortig
  e	'enig'    voorbeelden: date, diee, welkee, wiee    (std-1.nl : WIE+ENIG)

• id. : idiomatisch (=taaleigen)

 

Woorden (in schuinschrift) die de aspecten van het Griekse woord omschrijven die niet etymologisch/letterlijk overgezet konden worden:

resultaat	middel	instrument	hebber
veroorzaken	plaats	met-nadruk
meer,meest	verkleinw.	negatief
maken	dubbel-verkleinw.	aan

2.5    parsing-c.nl

Nederlandse concordante grammatica
Voor een overzicht van de gebruikte afkortingen zie parsing-c.nl bijlage in de inhoudsopgave.

 

2.6    strong

Het nummer verwijst naar de Lemma (of stam van een woord) zonder inachtneming van de grammatica (zoals bijv. mannelijk vrouwelijk meervoud enkelvoud, tijd, voltooid enz.)
Het nummer wordt gebruikt als index naar Strong's woordenboek (niet bijgevoegd).

 

 

3    Grammatica

In de S4Dutch interlineair wordt er niet alleen een concordante Nederlandse woordenschat gehanteerd, maar tevens een concordante Nederlandse weergave van de Nieuwtestamentisch Griekse grammatica gegeven.
In het algemeen volgt deze interlineair de gebruikelijke grammaticale indeling, maar op sommige onderdelen zijn de aanduidingen veranderd, of nauwkeuriger weergegeven.
Deze veranderingen worden in het onderstaande met een voorbeeld geïllustreerd.

3.1    Naamval

De derde naamval geeft een bijwoordelijke bepaling aan, die de persoon of zaak aanduidt die indirect bij de werking van het werkwoord betrokken is.
Het bepaalt het zelfstandig naamwoord als een locatie, waar de actie van het werkwoord tot rust komt en beantwoordt de vraag : 'waar?'
Deze betekenis van een locatie is tamelijk breed, en houdt onder meer in : het werkingsgebied, de invloedssfeer, enz.
Wanneer er geen voorzetsel gegeven wordt, die de derde naamval bepaalt, zoals bijvoorbeeld 'in', of 'met' , wordt het ingevoegde voorzetsel van het betreffende woord in de interlineair weergegeven met een schuingedrukt woord.

Voorbeeld

Mattheus 3:11 "... Die zal u met den Heiligen Geest en met vuur dopen. " (SV)
 

	autos	humas	baptisei	en	pneumati	hagiō	kai	puri
	hij	jullie	|zal-dopen	in	geest	heilige	en	in-vuur

Waarom in-vuur?
Met het schuingedrukte woordje in wordt aangegeven dat het woordje 'in' -strikt genomen- er niet staat.
Men zou ook met even veel recht het woordje 'met' kunnen gebruiken : met-vuur.
Het schuingedrukte woord wordt gebruikt om de gebruiker erop te attenderen, dat het hier een derde naamval betreft.
En dat er wellicht ook een ander voorzetsel gebruikt kan worden.
Het wordt dan aan de gebruiker overgelaten om zelf zijn conclusies te trekken.

 

3.2    Wijs

De wijs geeft aan hoe de spreker zich datgene wat gezegd wordt voorstelt in verhouding tot de bestaande werkelijkheid.
De aanvoegende wijs wordt voorgesteld als meer of minder gemakkelijk realiseerbaar.
Er is in de mededeling telkens een element van onzekerheid, een voorwaardelijkheid.
De aanvoegende wijs, ook wel modaliteit genoemd, kent twee vormen, de conjunctief en de subjunctief.

De conjunctief is, als vorm, in het moderne Nederlands vrijwel geheel verdwenen, maar heeft nog enkele restanten in onze taal, zoals : 'leve de koning', 'God zij met ons'.
De conjunctief wordt in het moderne Nederlands met diverse hulpwerkwoorden van modaliteit weergegeven, zoals met 'moeten', 'kunnen', 'mogen', 'laten' etc.
In de S4Dutch interlineair zijn alle conjunctief- werkwoordsvormen eenduidig weergegeven met de vaste constructie (dat)-ik-zal-...

Voorbeeld : Mattheus 6:15

" Maar indien gij den mensen ... ... niet vergeeft,"  (SV)

	ean	de	mē	aphēte	tois	anthrōpois
	in-het-geval-dat	echter	toch-niet	|(dat)-jullie-zullen-laten-gaan	de	mensen

Wij vinden de andere vorm van de aanvoegende wijs in de subjunctief. Deze vormen drukken een doel uit, d.w.z. een situatie die beoogd wordt. De subjunctief werkwoordsvormen worden in de S4Dutch interlineair standaard weergegeven met de constructie (dat)-ik-zou...

Voorbeeld Johannes 1:7

" ... om van het Licht te getuigen,"  (SV)

	hina	marturēsē	peri	tou	phōtos
	opdat	|(dat)-hij-getuigenis-zou-geven	aangaande	het	licht

3.3    Aspect

Het aspect geeft aan hoe de spreker zich het gezegde voorstelt in verhouding tot het tijdsverloop.
In het nieuwtestamentisch Grieks zijn er drie aspecten: duratief, momentaan en statisch aspect.
Wij hebben in onze Grieks-Nederlandse interlineair deze benamingen vereenvoudigd naar de begrippen handeling en feit. Een handeling kan vervolgens voltooid of onvoltooid zijn.

Het statisch aspect wordt dus weergegeven met de voltooide handelingsvorm.

Voorbeeld :

Mattheus 9:22

"... uw geloof heeft u behouden."  (SV)

	hē	pistis	sou	sesōken	se
	het	geloof	van-jou	heeft-gered	jou

Men herkent deze voltooide handelingsvorm in ons voorbeeld aan de verdubbeling van de beginklank (se-) voor het eigenlijke werkwoord (sōzō) en de 'k' in het midden van het werkwoord ('sesōken)'.

Van veel belang is het onderscheid tussen het momentane en duratieve aspect.
Of, zoals in onze benaming, het onderscheid tussen het feit en de onvoltooide handeling.

Het meest gangbaar in het Nieuwe Testament is het momentane aspect (een andere benaming is ook wel 'aorist'). Dit aspect presenteert het gezegde zonder enige gedachte aan tijdsduur. Met andere woorden : het momentane aspect presenteert een feit.
Het is ons bekend, dat de gebruikelijke, klassieke grammatica het momentane aspect vaak weergeeft als een voltooid tegenwoordige tijd.
De voltooid tegenwoordige tijd heeft echter in het Grieks een eigen kenmerk (verdubbeling van de klank en de -k-) en is duidelijk gescheiden van de kenmerken van het momentane aspect.
In het momentane aspect (feit) worden zowel de aanduidingsletters van de onvoltooid verleden tijd (e-) en de onvoltooid toekomstige tijd (-s-) gebruikt.
Het momentane aspect (feit) wordt in de S4Dutch-interlineair gepresenteerd als de gebruikelijke Nederlandse weergave van de 'onvoltooid tegenwoordige tijd', bijvoorbeeld : 'De hond blaft'.
In de zin : 'De hond blaft' wordt dit 'blaffen' als een feit gepresenteerd, zonder dat er aan een tijdsduur gedacht wordt.
De 'gebruikelijke' Nederlandse o.t.t. is dus een perfecte weergave van de Griekse aorist-vorm.

Voorbeeld : Johannes 3:16.

"Want alzo lief heeft God de wereld gehad …"  (SV)

Hier wordt de liefde van God voor de wereld door de SV voorgesteld als een 'voltooide handeling' door het gebruik van de voltooid tegenwoordige tijd (statisch aspect).

	houtōs	gar	ēgapēsen	ho	theos	ton	kosmon
	zó	want	heeft-lief	de	God	de	wereld

Gods liefde voor de wereld wordt in het Griekse Nieuwe Testament als een feit gepresenteerd, zonder gedachte aan tijdsduur.

Het duratief aspect presenteert het gezegde als iets dat voortduurt, aan de gang is, onvoltooid is.
Het duratieve aspect van de onvoltooid tegenwoordige tijd wordt in het Nederlands niet meer als zodanig herkend.
De vorm : 'De hond blaft' wordt door grammatici gezien als de onvoltooid tegenwoordige tijd.
De eigenlijke vorm van de o.t.t. zou in het Nederlands moeten zijn : 'De hond is aan het blaffen,' als een onvoltooide handeling.

Om de interlineaire vertaling niet te overladen met uitgebreide onvoltooide vormen, is er voor gekozen om deze vorm te vereenvoudigen met een rechtopstaand streepje vóór de werkwoordsvorm (^|).

3.4    Onderwerpsrelatie

De onderwerpsrelatie geeft aan hoe de verhouding is tussen het onderwerp en de handeling van het werkwoord. In het nieuwtestamentisch Grieks zijn er drie onderwerpsrelaties :
de bedrijvende vorm, de lijdende vorm en de mediaal.

De bedrijvende vorm houdt in dat het onderwerp de handeling van het werkwoord uitvoert.
De lijdende vorm houdt in dat het onderwerp de handeling ondergaat.

De mediale vorm kennen we in de Nederlandse taal niet als een aparte vorm.
De mediale verhouding geeft aan dat de eigen sfeer of het eigen belang van het onderwerp bij de handeling betrokken is.
Omdat er geen duidelijke, eenduidige vertalingsmogelijkheid van de mediale vorm in het Nederlands bestaat, wordt deze vorm in de S4Dutch interlineair aangegeven met een tekentje : ~, zodat de mediale vorm onmiddellijk te herkennen is.

Voorbeeld : Filippenzen 1:22

"... en wat ik verkiezen zal, weet ik niet."  (SV)

	kai	ti	hairēsomai	ou	gnōrizō
|	en	wat ?	|ik-zal-voorkeur-geven~	niet	|ik-maak-bekend

3.5    Het onzijdig meervoud

Tot slot wordt er in deze handleiding gewezen op een bekende Nieuwtestamentisch Griekse grammaticale constructie, die ook in de reguliere grammatica-boeken aangegeven wordt. Deze grammaticale constructie in het Nieuwtestamentisch Grieks kan bij een pas beginnende bijbelstudent voor verwarring zorgen. Het gaat om het onzijdig meervoud dat meestal (niet altijd) een enkelvoudig gezegde heeft.

Voorbeeld : Efeziërs 4:17

	kathōs	kai	ta	loipa	ethnē	peripatei
	zo-als	ook	de	overige	natiën	|wandelt

In deze zin heeft het Nieuw Testamentisch Grieks bij het meervoudig onzijdig onderwerp 'de natiën' een enkelvoudig gezegde '^|wandelt', in plaats van een meervoudig gezegde 'wandelen'.